Στην ημερίδα του Δικηγορικού Συλλόγου Πατρών και του ΜΠΣ “Δημόσια Υγεία”, με θέμα: «ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ ΥΓΕΙΑΣ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ», παραβρέθηκε ο Διοικητής της 6ης ΥΠΕ Γιάννης Καρβέλης. Η επιστημονική ημερίδα πραγματοποιήθηκε στο Συνεδριακό του Πανεπιστημίου Πατρών το πρωί του Σαββάτου.
Η ομιλία του κ. Καρβέλη:
Με ιδιαίτερη χαρά σας καλημερίζω σήμερα σε αυτή την εκδήλωση που διασταυρώνονται δύο σημαντικοί τομείς της ζωής μας: το Δίκαιο και η Υγεία. Δύο τομείς που η τύχη μου όρισε να υπηρετήσω μαζί τα τελευταία τρία χρόνια, αφού αφενός το Δίκαιο άπτεται των ακαδημαϊκών σπουδών μου, η δε Υγεία άπτεται του θεσμικού και υπηρεσιακού μου ρόλου.
Η Υγεία-κόρη του Ασκληπιού και της Ηπιόνης κατά τον μύθο- ήταν μια αρχαιοελληνική θεότητα, προσωποποίηση της ευεξίας της ψυχής και του σώματος. Η υγεία στην καθημερινότητα των ανθρώπων, κατά το πέρασμα των αιώνων, είναι εντυπωμένη ως την ευεξία της βιολογικής φύσης του ανθρώπου. Από τη στιγμή της συγκρότησης των πρώτων κοινωνιών, η υγεία του ενός έγινε το υπόβαθρο για την υγεία των πολλών, του συνόλου, του όλου. Άρα, η ατομική υγεία έχει άμεση σχέση εξάρτησης και αλληλεπίδρασης με την υγεία του όλου, του συνόλου, δηλ. τη Δημόσια Υγεία.
Τόσο η Υγεία του ενός, όσο και η υγεία των πολλών αποτελούν πεδία ενασχόλησης και εντρύφησης πολλαπλών επιστημών όπως είναι η Κοινωνιολογία, η Ιατρική, Φαρμακευτική, η Οικονομία και τόσες άλλες. Μεταξύ αυτών και η Νομική Επιστήμη. Το Δίκαιο είναι μία αξία, ένας θεσμός, ένα μέσο υπεράσπισης και θωράκισης της ατομικής ή της συλλογικής υγείας μέσα στα ευρύτερα κοινωνικά, επαγγελματικά, δεοντολογικά, ηθικά κ.α πλαίσια που εντάσσεται ο άνθρωπος και οι ομάδες που ανήκει. Μάλιστα, υπάρχει εξειδικευμένο πεδίο ενασχόλησης της νομικής Επιστήμης που ονομάζεται το Δίκαιο της Υγείας και μιλώντας για τα κοινωνικά σύνολα ευρύτερα υπάρχει το Δημόσιο Δίκαιο της Υγείας, που επί της ουσίας επικεντρώνεται στην προστασία της Δημόσιας Υγείας. Η Προστασία της Δημόσιας Υγείας είναι συνυφασμένη μέσα στο διάβα του χρόνου με τον περιορισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών που θεωρούνται θεμελιώδη σε ένα κράτος δικαίου, χωρίς να αγνοεί δύο βασικά δικαιώματα: την προστασία της ζωής και της υγείας.
Η Δημόσια Υγεία από μόνη της περικλείει μια τεράστια γκάμα ζητημάτων που η ρύθμισή τους διέπεται από νομοθεσία και νομικές διατάξεις. Πρόκειται για νομοθεσιακές ρυθμίσεις που ασφαλίζουν τον πολίτη από κοινωνικούς κινδύνους όπως βιολογικούς, χημικούς, εργασιακούς και άλλους κινδύνους. Εξάλλου, επιμέρους τομείς του Δικαίου όπως είναι το Ιατρικό Δίκαιο εμπλέκεται άμεσα με ιατρικές πράξεις, δικαιώματα ασθενών, ζητήματα του απορρήτου, ενώ λειτουργεί υγειοπροστατευτικά για τη διατήρηση, την αποκατάσταση και την εξέλιξη της υγείας, ατομικής και κατ΄επέκταση συλλογικής. Ο μηχανισμός λειτουργίας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας στηρίζεται σε διοικητικές και νομικές πράξεις, η συνεργασία μεγάλων υγειονομικών φορέων όπως κρατικών και διακρατικών π.χ. ενός κράτους με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ή με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων, το γνωστό σε όλους μας ECDC. Ή, την επίσης, γνωστή μας οργάνωση UNESCO. Πρόκειται για συνεργασίες φορέων με υγειονομικό περιεχόμενο που αμη τι άλλο διέπονται από νομοθετικές διατάξεις, ρυθμίσεις και κανονισμούς.
Η δυνατότητα, τώρα, των επιστημόνων να προβαίνουν σε παρεμβάσεις ακολουθώντας τον ρυθμό εξέλιξης των επιστημών και δη της τεχνολογικής εξέλιξης, προκάλεσαν διλήμματα και προβληματισμούς που έχουν ηθικό υπόβαθρο. Κάπως έτσι γεννήθηκε ένας νέος κλάδος της επιστήμης, που συγκεραίνει την Νομική και την Ιατρική, τη Γενετική, τη Βιολογία και άλλες, ενδεχομένως, Βιοεπιστήμες, που ονομάζεται Βιοηθική. Στηρίζεται σε τέσσερις βασικές αρχές, άξονες για την προστασία της ζωής: της αυτονομίας, της μη βλάβης, της αναλογικότητας και της ωφέλειας. Η Βιοηθική θέτει τα δικά της πλαίσια, ακολουθώντας όχι μόνο τις νομοθετικές διατάξεις, αλλά επηρεαζόμενη και από έναν άλλο σημαντικό παράγοντα που λέγεται « χρηστά ήθη και αξίες». Δεν χρειάζεται να σας πω εγώ γα τη Βιοηθική και τις παραμέτρους της, αφού οι περισσότεροι από τους επαγγελματίες υγείας μας, και δη οι γιατροί μας, τις ζουν καθημερινά μέσα στις δομές μας. Τι να πω;; για τις αμβλώσεις;; για την παρένθετη μητρότητα;;; για την εξωσωματική γονιμοποίηση;; για τις μεταμοσχεύσεις;; για την μεταμόσχευση μήτρας;; και να περάσω σε άλλα, επιτρέψτε μου να πω ως «εξωνοσοκομειακά», γιατί δεν είναι η απόλυτα τετριμμένη καθημερινότητα των δομών μας, η αλήθεια είναι! – για τους ομόφυλους γάμους;; για τη μεταθανάτια γονιμοποίηση;; για τις γενετικές παρεμβάσεις «τελειοποίησης» του ανθρώπινου είδους;;; για την γενετική τροποποίηση οργανισμών;;; κ.ο.κ.
Όπως προείπα, το Δίκαιο και η Υγεία παντρεύονται και στο κομμάτι που σχετίζεται άμεσα με τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας και την προσβασιμότητα, την ποιότητα εξυπηρέτησης και το δικαίωμα που έχει ο πολίτης-ασθενής-χρήστης των υπηρεσιών αυτών. Αυτόματα μιλάμε για τα δικαιώματα των ασθενών και των ληπτών υπηρεσιών υγείας. Σημασία έχει η αρχή της ασφάλειας, που είναι επιδιωκόμενη μέσω παροχής υπηρεσιών προληπτικού ή θεραπευτικού χαρακτήρα. Η ασφάλεια χρειάζεται να διαχέεται και να είναι τόσο ατομική, όσο και συλλογική. Κάπου εδώ εμπλέκεται και το ιατρικό σφάλμα, αλλά και η υποχρέωση του ιατρού να μη διενεργεί ιατρικές πράξεις χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς. Σκεφτείτε εδώ και την παράμετρο που ο ασθενής είναι ανήλικος, δηλ. παιδί και χρειάζεται η συναίνεση γονέων ή είναι πνευματικά ελλειμματικός και χρειάζεται η κηδεμονία τρίτων προσώπων. Τι γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις;;; Και αυτά τα ερωτήματα είναι θέματα Βιοηθικής.
Είπα προηγουμένως ότι η Δημόσια Υγεία καταλαμβάνει ένα ευρύτατο φάσμα. Είναι η Υγεία των ομάδων, των συνόλων δηλ. των ανθρώπων που οι «ατομικές τους υγείες» έχουν κοινά χαρακτηριστικά και η υγεία τους δεν είναι αρτιμελής, αλλά βάλλεται. Όσο λέω αυτά, το μυαλό μου είναι στους ογκολογικούς ασθενείς, για παράδειγμα. Μία μεγάλη, μια τεράστια ομάδα πολιτών-ασθενών για την παγκόσμια κοινότητα. Εδώ νομίζω ότι έχουμε εφαρμογή πολλών νομικών ρυθμίσεων. Μιλάμε για το δικαίωμα στη ζωή και το δικαίωμα της συναίνεσης σε πράξεις ιατρικές, δηλ. στην θεραπευτική διαδικασία που μπορεί να είναι η απλή χειρουργική επέμβαση μέχρι τη συστηματική θεραπευτική αγωγή με χημειοθεραπείες ή ακτινοβολίες. Επίσης, είναι μια κατηγορία ασθενών που ξέρουμε όλοι μας ότι ο ασθενής έχει δικαίωμα να διαλέξει μεταξύ της αξιοπρεπούς διαβίωσης και ενός αξιοπρεπούς θανάτου, όταν βρίσκεται σε προχωρημένη ηλικία. Είναι δυνατότητα του λήπτη-ασθενή να αποφασίσει και να μην συναινέσει σε θεραπείες που θα επιμηκύνουν ελάχιστα τον χρόνο ζωής του, αλλά, θα προκαλέσουν υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής του. Έχει δικαίωμα στην παρατεταμένη αξιοπρεπή διαβίωσή του και την προσωπική του αξιοπρέπεια, πλησιάζοντας προς το τέλος και δύναται να απολαμβάνει παρηγορητική φροντίδα, είτε αυτή είναι φαρμακευτικής φύσεως είτε ψυχολογικής στήριξης. Εννοείται ότι σε περιπτώσεις νέων και παραγωγικών ηλικιών είναι δεδομένη η θεραπευτική διαδικασία, αλλά και πάλι προέχει ο σεβασμός στα δικαιώματα του ίδιου του ασθενούς.
Και ένα άλλο παράδειγμα είναι η κατάσταση που βίωσα εμμέσως στις Μ.Ε.Θ. Ήταν η ανάγκη επιλογής των περιστατικών που θα εισέλθουν στην Εντατική. Η εικόνα μού μεταφερόταν σχεδόν καθημερινά από τους έμπειρους ιατρούς των Μ.Ε.Θ. και έτσι κατάλαβα σε ποια διλήμματα βρίσκονταν και αυτοί, όταν οι πληροφορίες για τη λοιμώδη νόσο ήταν εξαιρετικά ελάχιστες, σχεδόν ανύπαρκτες και ο επιπολασμός πολύ υψηλός. Η επιλογή, ή ξενιστεί triage, αποτελεί το έσχατο μέσο στάθμισης έννομων αγαθών. Αγγίζει την μεταπολεμική ιατρική, σε συνθήκες φυσικής καταστροφής, όπου η ανθρώπινη ζωή είναι το υπέρτατο έννομο αγαθό, αφού συγκρούονται πολλά έννομα αγαθά ταυτόχρονα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η φιλοσοφία της τακτικής αυτής έγκειται στην περίθαλψη όχι των περιστατικών που έχουν ελάχιστες πιθανότητες επιβίωσης, αλλά εκείνων που η ιατρική παρέμβαση θα μπορούσε να προσφέρει τα βέλτιστα εφικτά αποτελέσματα.
Σας έφερα αυτό το παράδειγμα γιατί αυτό που χρειάζεται να λαμβάνουμε περισσότερο υπόψη μας είναι τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και οι ατομικές μας ελευθερίες υπό την ομπρέλα των επιδιωκόμενων οφελών της υγείας που αφορούν το σύνολο, τον γενικό πληθυσμό. Το κριτήριο είναι η σοβαρότητα της νόσου και η αναγκαιότητα περίθαλψης.
Χαίρομαι πολύ που στη σημερινή επιστημονική εκδήλωση θα ακουστούν προβληματισμοί και τοποθετήσεις για σοβαρά ιατρο-νομικά ζητήματα όπως είναι η ακούσια νοσηλεία των ασθενών. Μια ενότητα που αγγίζει μια ιδιαίτερη κατηγορία ασθενών, ως επί το πλείστον, αυτή των ψυχικά πασχόντων. Επίσης, ζητήματα που άπτονται των προσωπικών δεδομένων, αλλά και την συναίνεση, όταν ο ασθενής είναι παιδί. Είναι ζητήματα που εμπλουτίζουν τη νομοθεσία, ενώ ταυτόχρονα ταξινομούνται στην Βιοηθική και προσφέρουν κάλυψη στη Δημόσια Υγεία.
Να υπογραμμίσω στο σημείο αυτό τόσο σε προσωπικό επίπεδο, όσο και σε θεσμικό ότι είμαι στη διάθεση κάθε ερευνητή, κάθε ομάδας για νέες προτάσεις, νέες ιδέες και νέες προσεγγίσεις.
Σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας. Εύχομαι φεύγοντας να έχετε όλοι εμπλουτίσει τις γνώσεις σας και να έχετε πάρει απαντήσεις στα δικά σας επαγγελματικά και δεοντολογικά ερωτηματικά.
καλή επιτυχία στις εργασίες σας.
